Όταν αρχίσαμε με την αδερφή μου να συζητάμε σοβαρά να επιχειρήσουμε έξοδο από τη χώρα για μέτριο ως μεγάλο χρονικό διάστημα (όταν δηλαδή αρχίσαμε να συζητάμε και με άλλους αυτήν την πιθανότητα, αυτό σημαίνει το «σοβαρά»), η αδερφή μου έκανε μια παρατήρηση που με στοίχειωσε ελαφρώς.
Μου είπε το εξής... ότι με όποιον μιλάει για το εξωτερικό υπάρχει ένας συγκεκριμένος παράγοντας που αν πληρούνταν θα του αρκούσε για να φύγει. «Αν είχα μια έτοιμη δουλειά θα έφευγα αμέσως». «Αν ήξερα αρκετά καλά τη γλώσσα δεν θα το σκεφτόμουν». «Αν ερχόταν μαζί μου ο φίλος/φίλη μου δεν θα είχα λόγο να μην φύγω». «Αν δεν είχα τους γονείς μου εδώ θα ήταν η πρώτη μου επιλογή». «Θα έφευγα αν ήταν πιο φτηνά τα Πανεπιστήμια/ αν είχα αρκετά λεφτά για τα δίδακτρα». «Θα έφευγα αν δεν είχα μια σταθερή δουλειά εδώ που δεν θέλω να διακινδυνεύσω».
Προφανώς για κάθε έναν που δεν έχει φύγει ενώ το θέλει, υπάρχουν κάποιοι λόγοι για τους οποίους δεν έχει φύγει και προφανώς, μπορεί να υπάρχει ένας λόγος πιο σημαντικός από όλους τους υπόλοιπους.
Η διατύπωση είναι αυτή που εμφανίζει το βαθύτερο θέμα, καθώς και η επανάληψη αυτού του είδους της διατύπωσης, ενώ το περιεχόμενο διαφέρει.
Η διατύπωση που, όπως και να εκφραστεί, είναι πάντα ισοδύναμη με «Tο μόνο που με κρατάει είναι...»
Μην με παρεξηγήσετε, δεν είναι να τα παίρνει κανείς τα παραπάνω ελαφρά τη καρδία. Απλώς με αυτήν την διατύπωση, αισθάνομαι ότι χάνεται ένα σημαντικό κομμάτι της πραγματικότητας. Εφόσον κάποιος θέλει να φύγει, αλλά δεν το κάνει, με το έναν ή τον άλλον τρόπο δεν επιλέγει να φύγει. Άρα τα «κατά» είναι πιο βαριά από τα «υπέρ» στην προκειμένη ζυγαριά. Προφανώς, είναι πιθανό ο καθένας να έχει ένα βαρίδι στο δίσκο αυτών των «κατά», το οποίο είναι το πιο βαρύ και οριστικοποιεί τη νίκη της ομάδας του, αλλά δεν παύει από το να είναι ένας από τους λόγους και δεν ακυρώνει ότι στο τέλος πάντα το αποτέλεσμα είναι και αποτέλεσμα επιλογής: Από το να φύγω και να [παράγοντας], επιλέγω το να μην φύγω και να μην [παράγοντας]¹.
Μήπως, λοιπόν, γίνεται αποδιοπομπαίος τράγος αυτό το καθοριστικό «Αν»; Μήπως προβάλλουμε όλο το σύνολο του βάρους του δίσκου σε ένα βαρίδι; Κι ακόμα κι αν είναι το βαρύτερο, δεν έχουμε χάσει κομμάτι της εικόνας με αυτήν την προβολή;
Και είναι πράγματι τόσο απλό; Είναι τόσο απλό, που αν μια καλή νεράιδα εκπλήρωνε αυτόν τον όρο μαγικά και άμεσα, όλοι αυτοί θα έφευγαν;
Μήπως με αυτήν την διατύπωση, «Το μόνο που...», έχουμε χάσει ταυτόχρονα το δικαίωμα της προσωπικής επιλογής και την υποχρέωση της ανάληψης της ευθύνης που συνεπάγεται η προσωπική μας επιλογή;
Μήπως, συνειδητά ή μη, προσπαθούμε να μειώσουμε την ευθύνη της επιλογής μας, με το να μη θεωρούμε το αποτέλεσμα (ως κατάσταση) αποτέλεσμα (ως ενέργεια) (και) δικής μας επιλογής;
Μήπως, τελικώς, ο γενικός τύπος της ¹ είναι: Από το να δεχτώ ότι έχω το δικαίωμα της επιλογής και να αναλάβω την ευθύνη της, επιλέγω το να μην παραδέχομαι ότι έχω το δικαίωμα της επιλογής και να μην αναλάβω την ευθύνη της;
Με στοίχειωσε αυτή η παρατήρηση από την, όπως πάντα, εύστοχη και διορατική συμπορεύτριά μου, σε βαθμό του όποτε να ξεκινάει αυτή η συζήτηση να μετράω πόση ώρα θα πάρει μέχρι να εμφανιστεί αυτός ο όρος, αυτό το καθοριστικό «αν». Σας πληροφορώ ότι σε κάθε μία περίπτωση μας τίμησε με την παρουσία του και πλέον μου είναι δύσκολο να μην χαμογελάσω όταν το ακούω. Η προσωπική σφραγίδα είναι απλώς το ποιος είναι αυτός ο όρος.
Και για να το πάω ένα ακόμα βήμα παραπέρα... σκέφτομαι κάθε συζήτηση που κάνω με κάθε άνθρωπο που δεν είναι ευχαριστημένος από την ζωή του (δηλ. σχεδόν όλους). Είτε διατυπώνεται, είτε υπονοείται, πολύ συχνά διαπιστώνω το μοτίβο: «Το μόνο που μου λείπει είναι...»
Από τα σπουδαστικά και εργασιακά «Θα ήμουν ευχαριστημένος αν είχα μια καλύτερη δουλειά», «Πρέπει να τελειώσω τις σπουδές μου για να ηρεμήσω», «Μέχρι να αρχίσω να βγάζω περισσότερα λεφτά δεν θα είμαι ευχαριστημένος» στα προσωπικά «Αν είχα μια καλή σχέση δεν θα μου έλειπε τίποτα», «Αφού δεν έχω κάνει παιδιά πώς να είμαι ικανοποιημένος» και στα ατομικά «αν ήμουν πιο αδύνατος, ψηλός, γυμνασμένος κλπ».
Να τη πάλι αυτή η προβολή, αυτό «Το μόνο που...». Ποια ανάγκη οδηγεί σε αυτόν τον ιδανικό όρο, σε αυτήν την ικανή και αναγκαία συνθήκη, ικανή να μας κάνει ικανοποιημένους ανθρώπους ανεξάρτητα όλων των υπόλοιπων συνθηκών και αναγκαία για να γίνουμε ικανοποιημένοι άνθρωποι ανεξάρτητα όλων των υπόλοιπων συνθηκών;
Δεν είμαι υποστηρικτής της άποψης που θέλει οι άνθρωποι να είναι εμφύτως ελαφρώς μαζοχιστές και επομένως καταδικασμένοι να είναι αιωνίως ανικανοποίητοι, επειδή δεν είμαι υποστηρικτής της κυρίαρχης άποψης της εποχής ότι όλα, ακόμα και οι πιο πολύπλοκες κοινωνικές συμπεριφορές, είναι γραμμένα στο γενετικό υλικό. Το μυαλό και ο οργανισμός στο σύνολό του βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και αλληλοκαθορίζονται με αυτό.
Oι δυνατότητες αυτής της αλληλεπίδρασης είναι πάρα πολλές και κάθε προσπάθεια χειροτονίας «γονιδίων» ως φορείς αποτελεσμάτων πολύπλοκων νευροαναπτυξιοψυχοκοινωνικών αλληλεπιδράσεων, οπως είναι τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς και του τρόπου σκέψης, θα αποτυγχάνει πάντα στο τέλος, αλλά μόνο αφού ξεσηκώσει μια κοινωνική ερωτοτροπία με εύκολες απαντήσεις και αβάσιμες γενικεύσεις.
Επομένως, δεν είμαι σίγουρη ποια ακριβώς εξελικτική, κοινωνική, μοντερνοδυτική και/ή συνομωσιολογική διαδικασία έχει οδηγήσει την πλειοψηφία του - περιορισμένου, ομολογουμένως - περιβάλλοντός μου να σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο, ούτε μπορώ να αποδείξω ότι δεν είναι αναπόφευκτος αυτός ο τρόπος σκέψης. Μπορώ, όμως, να παρατηρήσω το αποτέλεσμα.
Μου έρχεται στο μυαλό ένα γνωμικό του Thomas La Mance (Τόμας λα Μανς;) “Life is what happens to us while we are making other plans”, δηλαδή πάνω κάτω «Ζωή είναι αυτό που μας συμβαίνει ενώ εμείς κάνουμε άλλα σχέδια». Δεν μου άρεσε καθόλου όταν το πρωτοδιάβασα˙ αντέδρασα. «Τσίνισα» είναι μάλλον πιο ταιριαστό ρήμα. Ωστόσο, εκφράζει ακριβώς αυτό που παρατηρώ γύρω μου και περιγράφω σε αυτήν την ανάρτηση.
Παρατηρώ τόσους ανθρώπους (συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού μου πολλές φορές) να ζουν με «μαξιλαράκια» (από το τηλεπεχνίδι «Ποιος θέλει να γίνει εκατομμυριούχος»), ζώντας για την επόμενη στάση, την επόμενη στροφή. Για ένα «μετά» που διαρκώς μετατίθεται για ένα αργότερο, βολικότερο «τώρα», που τελικώς δεν φαίνεται να έρχεται. Σαν αντικατοπτρισμός, η δουλειά του δεν είναι να σε περιμένει να το φτάσεις, αλλά να μένει μονίμως ένα βήμα πιο μακριά, λίγο πιο πέρα από εκεί που μπορείς να φτάσεις.
Και πάλι, δεν είναι οι στόχοι που είναι το πρόβλημα, ούτε η προσμονή για κάτι που επιθυμούμε. Είναι η διατύπωση που μπορεί να μας παγιδεύσει.
Γιατί είναι τόσο απλό; Είναι τόσο απλό, που αν μια καλή νεράιδα εκπλήρωνε αυτόν τον όρο μαγικά και άμεσα, δεν θα θέλαμε τίποτα άλλο;
Και μήπως ξεχνάμε ότι εξορισμού λέγοντας «Το μόνο που...» υπονοείται το «εκτός από αυτά που ήδη είμαι/έχω»;
Έχουμε σκεφτεί τι θα γίνει αν στη λίστα του τι θα θέλαμε να είμαστε και/ή να αποκτήσουμε προσθέσουμε όλα αυτά που ήδη είμαστε και/ή έχουμε; Θα μείνει ίδια η σειρά προτεραιότητας; Εκείνο «το μόνο», θα είναι ακόμα το μόνο;
«Το μόνο που» πραγματικά έχει σημασία είναι να είμαστε παρόντες στη ζωή μας. Και για να γίνει αυτό πρέπει να είμαστε ειλικρινής με τον εαυτό μας και να έχουμε αυτογνωσία. Να έχουμε και να εξασκούμε την ικανότητα να γνωρίζουμε τι έχει μεγαλύτερη σημασία για εμάς κι έπειτα χωρίς αμφιβολίες και αμφισβητήσεις να πράττουμε αυτό που θεωρούμε καλό και/ή σωστό και/ή χρειαζούμενο και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη και τις συνέπειες των επιλογών μας.
Να γνωρίζουμε ότι μπορεί να μην γίνουν αυτά που θέλουμε και να έχουμε τη δύναμη να ζούμε με αυτήν την αβεβαιότητα. Να μπορούμε να κάνουμε ό, τι καλύτερο μπορούμε, αλλά να είμαστε προετοιμασμένοι να αποδεχτούμε και να αντιμετωπίσουμε την τύχη και την ατυχία, την αποτυχία και την επιτυχία, την δυστυχία και την ευτυχία, όπως έρχονται.
Να χαιρόμαστε με τη χαρά, να λυπόμαστε με τη λύπη, να αποδεχόμαστε το απρόσμενο δυσάρεστο, να καλοδεχόμαστε το απρόσμενο ευχάριστο, να κάνουμε όνειρα και να θέτουμε στόχους, αλλά να μην ξεχνάμε που είμαστε τώρα και πού ήμαστε πριν.
Και να μην ξεχνάμε να ζούμε, να μην ξεχνάμε ότι ό, τι κάνουμε είναι κομμάτι της ζωής μας και αυτός που χάνει πρώτα και κύρια όταν δεν την απολαμβάνουμε και αξιοποιούμε διαρκώς -και όχι μόνο στους σταθμούς- είναι ο εαυτός μας, αλλά και ότι πάντα χάνουν και οι άνθρωποι γύρω μας.
Το μόνο που πραγματικά έχει σημασία είναι να είμαστε παρόντες στη ζωή μας.
