Ισορροπία

Αυτό είναι ένα νούμερο ακροβατικής απ' την παράσταση "Quidam" του "Cirque du Soleil", του μοναδικού "Τσίρκου του Ήλιου".

Έχω δει πολλά απίστευτα ακροβατικά, αλλά το παραπάνω το θεωρώ μη συγκρίσιμο. Υπάρχει κάτι το πρωτόγονο, κάτι το αρχέγονο, κάτι ακατέργαστο και αληθινό σ' αυτό το ακροβατικό. Γήινο και ταυτόχρονα εξωπραγματικό, με συγκινεί βαθειά. Οι κινήσεις τους είναι ήρεμες και αρμονικές, κρύβουν, όμως, την απόλυτη δύναμη. Ο συγχρονισμός τους είναι τόσο τέλειος σαν να πρόκειται για ένα σώμα. Οι ιδέες είναι πολύ απλές, αλλά υλοποιούνται μόνο επειδή ο ένας αντιλαμβάνεται το σώμα του άλλου τόσο καλά σαν να είναι προέκταση του δικού του.

Αυτή είναι για μένα η ακροβατική αναπαράσταση της ιδανικής σχέσης μεταξύ δύο ανθρώπων. Δύο άνθρωποι που μαζί πετυχαίνουν πράγματα που δεν θα μπορούσε ο καθένας μόνος του, με βάση την απόλυτη αμοιβαία κατανόηση, την απόλυτη αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ο Ανήρ και η Γυνή σε μια επίδειξη τέλειας ισορροπίας και ισορροπημένης τελειότητας.

Πίστεψέ με

Δημιουργήσαμε τη γλώσσα, για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε την επικοινωνία μας λίγο παραπέρα. Αντί απλά να σου δείχνω τα πράγματα γύρω μας, δημιούργησα μια λέξη, ένα άκουσμα για το κάθε ένα. Τόσο για αυτά που βλέπουμε τώρα, εδώ, όσο και για οποιαδήποτε άλλα παρόμοια υπήρξαν ή θα υπάρξουν ή και που μπορώ να σχηματίσω απλά στο μυαλό μου. Το κάναμε για διευκόλυνση αυτό, θυμάσαι; Για να μπορούμε να επικοινωνούμε πιο εύκολα, πιο γρήγορα, πιο αποδοτικά. Και γιατί εκτός από τα υλικά πράγματα αρχίσαμε να σκεφτόμαστε και άλλα πράγματα, πώς να το πω, αφηρημένα. Και θέλαμε να μοιραστούμε τις σκέψεις αυτές. Πώς να σου δείξω, όμως, ότι σκέφτομαι το Χθες ή το Αύριο; Πώς να σου δείξω την Ελευθερία; Πώς να σου δείξω την Ντροπή; Αυτά δεν μπορώ να στα δείξω με το δάχτυλό μου, να σου πω "Να, κοίτα! Αυτό είναι ένα Χτες!" ή "Να! Αυτό εδώ είναι μια Ελευθερία!".

Γι' αυτό επινοήσαμε τη γλώσσα, για να ανταλλάζουμε άπειρα και απείρως πολύπλοκα νοήματα. Αντί απλά να μου δείχνεις ένα δέντρο κι εγώ να μην ξέρω αν εννοείς το συγκεκριμένο δέντρο, ένα οποιοδήποτε δέντρο, το είδος του δέντρου, ένα δέντρο που είδαμε κάποια άλλη στιγμή μαζί ή που το είδες μόνος σου, αν θες να με ρωτήσεις πόσο καιρό υπάρχει ή πόσο θα ζήσει ακόμα ή πόσο ψηλό είναι ή πόσο ψηλό θα γίνει ή αν έχει καλό ξύλο...

Οι λέξεις, ωστόσο, έχουν καταλήξει πια να είναι για τις έννοιες ό,τι είναι μια επιταγή για ένα χρηματικό ποσό. Το να υπογράψεις μια επιταγή δε θέλει τίποτα, μόνο λίγο μελάνι και χαρτί, το αν μπορείς να την καλύψεις, όμως, είναι μια άλλη ιστορία. Παρατηρώ τους ανθρώπους και βλέπω "ακάλυπτα" λόγια παντού. Άλλα λέμε, άλλα κάνουμε, τη μια έτσι, την άλλη αλλιώς, όπως μας βολεύει καλύτερα. Τα θετικά τα λέμε όταν μας συμφέρουν, τα αρνητικά για να πληγώσουμε. Το αν εννοούμε τίποτα απ' αυτά έχει πια δευτερεύοντα ρόλο, αν έχει έστω κι αυτόν.

Αλλά τι νόημα έχει η γλώσσα αν διαστρεβλώνουμε τα νοήματα των λέξεων;

Γιατί τα έχουμε μπλέξει έτσι, δεν καταλαβαίνω. Πόσο απλό θα ήταν να λέγαμε τα πράγματα με το όνομά τους. Να κάναμε αυτά που λέγαμε, να ήμασταν αυτά που δείχναμε... Δε με ενδιαφέρει, στην τελική, αν κάποιοι κερδίζουν με την υποκρισία. Αυτό που πραγματικά με ενοχλεί είναι ότι εξαιτίας της διάχυτης, ασταμάτητης, καθημερινής υποκρισίας, ο λόγος μου δεν έχει ισχύ, αντίκρυσμα. Οι λέξεις-επιταγές μου θεωρούνται αυτόματα ακάλυπτες. Δεν μπαίνεις ούτε καν στον κόπο να ελένξεις το υπόλοιπο του ψυχικού μου λογαριασμού. Και πώς να σου δείξω ότι αυτό που λέω εννοώ; Όταν κάθε μέρα ακούς "δωρέαν" και μετά σου ζητάνε να πληρώσεις, όταν σου λένε "σ' αγαπώ" και μετά σε προδίδουν, πώς να σου δείξω ότι δεν προσπαθώ να σε μπερδέψω, να στη φέρω, να σε κερδίσω; Αφού έτσι έχεις συνηθίσει. Αφού έτσι έχεις μάθει.

Η Ειλικρίνεια είναι κι αυτή αφηρημένη και δεν μπορώ να σου αποδείξω ότι είναι παρούσα δείχνοντάς την με το δάχτυλο. Γι' αυτό υπάρχει, βέβαια, η λέξη "ειλικρίνεια", για να τη χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να αναφερθούμε στην κατάσταση ταύτισης του Είναι και του Φαίνεσθαι. Αλλά αφού έχουμε διαστρεβλώσει την έννοια τόσων άλλων λέξεων, πώς να μείνει ακέραιη η έννοια της Ειλικρίνειας; Άρα καταλαβαίνεις πόσο μάταιο είναι να σου πω ότι είμαι ειλικρινής, πόσο περισσότερο θα σε επιβεβαιώσει αυτή μου η δήλωση αντί να σε καθησυχάσει...

Άρα δεν υπάρχει κάτι που να μπορώ να κάνω. Μπορώ απλά να λέω αυτό που σκέφτομαι, να κάνω αυτό που λέω και να ελπίζω ότι θα υπάρξει κάποιος που θα καταλάβει...

Σεπτέμβριος

Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο στον αέρα του Σεπτεμβρίου. Όταν περνάει από κάποιο παράθυρο -κυρίως από εκείνο όπου χτυπάω το κεφάλι μου μέρα παρά μέρα όταν ξυπνάω- το αναγνωρίζω. Μου θυμίζει κάτι που δε θυμάμαι πια ή ίσως δεν υπήρξε ποτέ κάτι και όλα ξεκίνησαν όταν μια φορά νόμισα ότι μου θύμισε κάτι.

Υπάρχει, τέλος πάντων, μια ανακούφιση σ' αυτόν τον αέρα, σαν να χαίρομαι που επιβίωσα από άλλο ένα καλοκαίρι. Αλλά και μια μελαγχολία, ίσως σαν να έχω χάσει άλλη μια ευκαιρία.
Υπάρχει μια προσμονή για βροχή και χιόνι, μα περισσότερο απ' όλα για σύννεφα. Είναι όμορφος και απαραίτητος ο ήλιος, αλλά και τόσο απόλυτος. Το άμεσο φως του κάνει τα πάντα να φαίνονται αδιαμφισβήτητα και άκαμπτα. Υπάρχει, όμως, εκείνη η συννεφιά, όχι η σκοτεινή, αλλά η λευκή, που μοιράζει το φως ομοιόμορφα και δίνει στο χώρο μια μυστηριακή υφή. Χαϊδεύει τα πράγματα, αντί να επιβάλλεται σε αυτά.
Και τότε ξυπνάω από τη νάρκη της ισοπεδωτικής πραγματικότητας και ζω σε μια παράλληλη έκδοσή της, όπου ο χρόνος κυλά πιο αβίαστα και υπάρχει νόημα και σκοπός στα πάντα. Και τότε ονειρεύομαι. Και αναπνέω ξανά.
Αναπνέοντας αυτόν τον αέρα, αναπνέοντας το όζον μιας βροχερής μέρας, προσπαθώ να καταλάβω τι μου θυμίζει, τι έχω ξεχάσει εδώ και καιρό, απ' όσο νιώθω. Και συνειδητοποιώ ότι έχω ξεχάσει να ζω. Ή ίσως δεν έμαθα ποτέ. Νιώθω πως θα έπρεπε να ξέρω από ένστικτο να ζω, αλλά δεν ξέρω. Όταν αφήνομαι, όταν δεν προσπαθώ ενεργά, πέφτω σε νάρκη, λιώνω σε μια άβουλη πνευματική μορφή. Το να ζω είναι για μένα σαν να προσπαθείς να κρατηθείς ξύπνιος ενώ νυστάζεις αφόρητα: εκνευριστικά δύσκολο και κουραστικό και καταδικασμένο να αποτύχει, εν τέλει, όσο κι αν προσπαθήσεις. Αλλά ό,τι μετράει για μένα είναι εκεί, δίπλα στη συνειδητότητα κι όσο πιο πολύ μένω μακριά της τόσο αγανακτώ.
Τα σύννεφα, όμως, με φέρνουν πιο κοντά. Τα σύννεφα μου θυμίζουν. Και με την υπενθύμιση αυτή έρχεται και η αίσθηση της ευκαιρίας. Μιας ακόμα ευκαιρίας για μια ακόμα νέα χρονιά. Για μια ακόμα νέα, συνειδητή αρχή.

Δάσκαλοι και Γιατροί

Ίσως δεν είναι εμφανής ο λόγος που τους έχω βάλει δίπλα δίπλα. Κι έτσι κι αλλιώς δεν είμαι σίγουρη ότι ο λόγος αυτός είναι... λογικός.

Για δώδεκα χρόνια το σχολείο ήταν ένα σημαντικό μέρος της ζωής μου. Το μάθημα ήταν σημαντικό μέρος του σχολείου. Ο δάσκαλος ή ο καθηγητής ήταν σημαντικό μέρος του μαθήματος. Άρα για δώδεκα χρόνια ο δάσκαλος ή ο καθηγητής ήταν σημαντικό μέρος της ζωής μου! (Ο συλλογισμός είναι λάθος, ελπίζω να το παρατηρήσατε!)

Τέλος πάντων, πολλές φορές είχα αναρωτηθεί τι είναι αυτό που κάνει έναν δάσκαλο καλό. Αυτό που πάντα μου ερχόταν (και εξακολουθεί να μου έρχεται) πρώτο στο μυαλό είναι "Να είναι καλός άνθρωπος". Επειδή οι περισσότεροι κακοί δάσκαλοι είναι και κακοί άνθρωποι, μου πήρε καιρό να συνειδητοποιήσω ότι η καλοσύνη δεν είναι ικανή συνθήκη: γνώρισα κάποιους καλούς ανθρώπους που ωστόσο δεν ήταν καλοί δάσκαλοι. Τους έλειπαν γνώσεις, εμπειρία, μεταδοτικότητα κλπ.

Άρχισα να διερευνώ, λοιπόν, το κατά πόσον η καλοσύνη είναι αναγκαία τουλάχιστον συνθήκη. Υπήρχαν δάσκαλοι οι οποίοι είχαν πολλές γνώσεις και καλή οργάνωση, αλλά αντιμετώπιζαν υποτιμητικά τους μαθητές τους. Αυτοί οι δάσκαλοι είχαν αναμφισβήτητα αποτελέσματα.

Αλλά ο σκοπός της μάθησης αγιάζει τα μέσα; Είναι το ίδιο να μάθεις κάτι με κίνητρο την περιέργεια και το ενδιαφέρον και το ίδιο να το μάθεις γιατί φοβάσαι τι θα γίνει αν δεν το μάθεις;

Η υγεία είναι προφανώς σημαντικό μέρος της ζωής μου. Μέχρι να τελειώσω το σχολείο είχα επισκεφτεί διάφορους γιατρούς για μένα ή για κάποιο κοντινό πρόσωπο. Ήταν λογικό, λοιπόν, να αρχίσω να αναρωτιέμαι τι κάνει έναν γιατρό καλό. Και φυσικά αυτό που πάντα μου ερχόταν (και εξακολουθεί να μου έρχεται) πρώτο στο μυαλό είναι "Να είναι καλός άνθρωπος". Επειδή οι περισσότεροι κακοί γιατροί είναι και κακοί άνθρωποι, μου πήρε καιρό να συνειδητοποιήσω ότι η καλοσύνη δεν είναι ικανή συνθήκη: γνώρισα κάποιους καλούς ανθρώπους που ωστόσο δεν ήταν καλοί γιατροί. Τους έλειπαν γνώσεις, εμπειρία, κρίση κλπ.

Άρχισα να διερευνώ λοιπόν το κατά πόσον η καλοσύνη είναι τουλάχιστον αναγκαία συνθήκη. Υπήρχαν γιατροί οι οποίοι είχαν πολλές γνώσεις και πλούσια εμπειρία, αλλά αντιμετώπιζαν υποτιμητικά τους ασθενείς τους. Αυτοί οι γιατροί είχαν αναμφισβήτητα αποτελέσματα.

Αλλά ο σκοπός της υγείας αγιάζει τα μέσα; Είναι το ίδιο να σε θεραπεύσει σωστά ένας γιατρός που σε αντιμετωπίζει σαν να είσαι κατώτερος και το ίδιο ένας που θα σου δείξει σεβασμό και ευγένεια;

Η πραγματική δοκιμασία της λογικής μου έγινε, όμως, μετά το σχολείο. Στην Ιατρική η ζωή μου ορίζεται από καθηγητές-γιατρούς. (Τρέχα γύρευε, δηλαδή.) Στην Ιατρική, λοιπόν, κατάλαβα τι κοινό βρίσκω ανάμεσα στις δύο αυτές ιδιότητες και στην αναζήτηση της σχέσης της καλοσύνης με επιτυχία στην κάθε μια. Βρήκα γιατί θεωρώ την καλοσύνη αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία και στον έναν και στον άλλον τομέα, καθώς και την αντιστοιχία μεταξύ τους:

Πώς θα γεμίσεις το μυαλό, όταν αδειάζεις την καρδιά;

Και πώς θα γιατρέψεις το σώμα, όταν πληγώνεις την ψυχή;

Θέλω...

Θέλω να φύγω χωρίς να κουνηθώ
θέλω να βρω χωρίς να ψάξω
θέλω να ζήσω χωρίς να πονέσω
να κερδίσω δίχως να χάσω.
Θέλω να θέλω χωρίς να ζηλεύω
θέλω ν’ απέχω χωρίς να στερούμαι
να ονειρεύομαι χωρίς να φοβάμαι
και να ελπίζω χωρίς να μετανιώνω.

Πολλές φορές η άποψή μας για κάτι που έχουμε γράψει αλλάζει με το χρόνο. Μπορεί να σου αρέσει πολύ κάτι μόλις το γράψεις, αλλά να μη σου αρέσει καθόλου μετά από καιρό. Μπορεί και να μη σου αρέσει κάτι όταν το γράψεις, αλλά να το δεις με άλλο μάτι αργότερα. Το παραπάνω το έγραψα όταν ήμουν δεκαέξι χρονών και -παρόλο που προφανώς έχω αλλάξει αρκετά από τότε- δεν έχει περάσει μια μέρα που να μη με εκφράζει απόλυτα.

Οι Επιλογές

"Children see, children do."

Δεν μου είναι εύκολο να αποφασίσω τι θέλω να πω σχετικά με το παραπάνω βίντεο. Μιλάει τόσο πολύ απο μόνο του, που φοβάμαι ότι θα το αποδυναμώσω.

Μου έχουν πει πολλές φορές ότι δεν μπορώ να αλλάξω τον κόσμο. Αλλά ο κόσμος αλλάζει, είτε τον αλλάζω εγώ είτε όχι, είτε το θέλω είτε όχι, είτε προς το "καλύτερο" είτε προς το "χειρότερο", αλλάζει. Πριν από εκατό χρόνια ήταν πολύ διαφορετικός, σε εκατό χρόνια θα είναι πολύ διαφορετικός. Είναι διαφορετικός ανάλογα με ποιο μέρος του κόσμου κατοικείς.

Και ο "κόσμος" δεν είναι κάτι έξω από εμάς, απλά κάτι πολύ περισσότερο από εμάς. Μας περιέχει. Και τον αποτελούμε. Και τον επηρεάζουμε. Ίσως όχι τόσο δραματικά όσο θα θέλαμε, αλλά τι ανώριμη αντίδραση, επειδή δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα όπως θέλουμε μέσα σε μια μέρα, να αποποιούμαστε της ευθύνης μας για αυτά που περνούν από το χέρι μας! Τι εύκολο να οχυρώνεσαι πίσω από τον "ρεαλισμό" με την ελπίδα ότι θα ξεφύγεις έτσι από το μερίδιό σου!

Και το κυριότερο... Είσαι ένας από τα δισεκατομμύρια ανθρώπων και δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν ξέρουν καν ότι υπάρχεις. Αλλά για το παιδί σου, το γονιό σου, τα άτομα γύρω σου, πόση σημασία έχει η συμπεριφορά σου; Η απογοήτευσή μας για το ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο, μας οδηγεί στην πεποίθηση ότι δεν έχει σημασία το πώς θα συμπεριφερθούμε. Αφηνόμαστε έτσι στις εύκολες επιλογές και τις μιμήσεις χωρίς κριτική σκέψη, με αποτέλεσμα να τον χειροτερεύουμε κι όλας. Λίγο λίγο.

Το παραπάνω βίντεο είναι μια απλή επίδειξη καθημερινών στιγμών, όπου οι επιλογές μας πρωταγωνιστούν και κάθε άλλο παρά ασήμαντες είναι...

Ίσως, λοιπόν, δεν μπορώ να αλλάξω τον κόσμο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να προσπαθήσω.
Ίσως δεν μπορώ να αλλάξω τον κόσμο, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορώ να προσπαθήσω να αλλάξω το δικό μου κόσμο, το μικρό αυτό γνήσιο υποσύνολο του Κόσμου που περιέχει το πολύ διψήφιο αριθμό στοιχείων-ανθρώπων.
Ίσως δεν μπορώ να αλλάξω τον κόσμο, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορώ να προσπαθώ να εμποδίζω όσους, είτε λόγω απληστίας, είτε λόγω αδιαφορίας, τον χαλάνε...

Tο ενυπνιάζεσθαι εστί φιλοσοφείν!

Σχεδόν σε όλα μου τα όνειρα ξέρω ότι αυτό που ζω δεν είναι η πραγματικότητα. Έτσι όταν άρχισα μια μέρα να ονειρεύομαι ότι πετάω, ήξερα ότι το βλέπω στον ύπνο μου κι έτσι συγκεντρώθηκα στο να απολαύσω την πτήση μου. Καθώς πετούσα, όμως, σκέφτηκα να προσπαθήσω να επηρεάσω το όνειρό μου, ώστε ας πούμε, να πετάω πάνω από ένα όμορφο δάσος κι όχι πάνω από την πόλη. Μόλις το σκέφτηκα, άλλαξε το τοπίο και παρόλο που δεν έγινε ακριβώς όπως το φαντάστηκα, η αλλαγή ήταν προς το καλύτερο (από την πόλη βρέθηκα σε ένα ωραίο τοπίο με εντυπωσιακά βουνά από κόκκινη πέτρα). Πήρα θάρρος, έτσι, κι άρχισα να προσπαθώ να αλλάξω κι άλλο το όνειρό μου.
Ένω κατάφερνα, όμως, να κάνω αλλαγές, δε μου ήταν εύκολο κι επίσης όσο πιο πολλά άλλαζα, τόσο πιο πολύ αντιστεκόταν το όνειρό μου. Ας πούμε, αν προσπαθούσα να πετάξω πιο ψηλά, ξαφνικά βρισκόμουν κάτω από ένα υπόστεγο που μου έκοβε το δρόμο για τον ουρανό ή αν ήθελα ήλιο, άρχιζε να βρέχει. Το όνειρό μου μετατράπηκε σε μια μάχη μεταξύ του συνειδητού μου και του υποσυνειδήτου μου.
Αυτό με έκανε να αναρωτηθώ αν τελικά αυτό συμβαίνει και με τα εμπόδια που συναντάω στην πραγματική ζωή. Μήπως τελικά εμείς νομίζουμε ότι τα συναντάμε, ενώ στην ουσία τα δημιουργεί ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά μας; Μήπως τελικά τα εμπόδια της ζωής είναι το ίδιο μάταια και κατασκευασμένα όσο τα εμπόδια που με δυσκόλευαν στο όνειρο; Και πώς θα μπορούσα να μάθω να μην αυτοπεριορίζομαι, αφού τα εμπόδια μοιάζουν τόσο απτά;
Παράλληλα με αυτές τις σκέψεις, συνέχιζα τη μάχη με το υποσυνείδητό μου. Απελπίστηκα κάποια στιγμή και αναρωτήθηκα για ποιο λόγο το υποσυνείδητό μου αντιστεκόταν τόσο πολύ. Αφού είναι μέρος του εαυτού μου, γιατί δεν με άφηνε να κάνω αυτό που θέλω; Στο κάτω κάτω, τι είχε να χάσει με το να υποκύψει στη θέλησή μου; Και τώρα μάλιστα το είχα πιάσει και "απροετοίμαστο". Άρχισα να φοβάμαι ότι την επόμενη φορά που θα περίμενε την "επίθεσή" μου δε θα αρκούνταν στο να αντισταθμίζει τις κινήσεις μου, αλλά απλά θα με κράταγε συνεχώς σε κλειστούς χώρους.
Μετά, όμως, σκέφτηκα ότι δεν είχα λόγο να αντιμετωπίζω ως εχθρό το υποσυνείδητό μου. Ίσως δεν ήθελε απλά και μόνο να μου πάει κόντρα, ίσως ήθελε να μου πει κάτι. Στην αρχή η ιδέα μού φάνηκε γελοία ή καλύτερα αφελής, γεννημένη από την παιδική ανάγκη να πιστεύεις ότι όλοι έχουν το καλό μέσα τους. Τι χρήσιμο να έχει να σου πει ο ίδιος σου ο εαυτός όταν απλά σου πάει κόντρα;
Και μετά αναδύθηκε η απάντηση από τα βάθη του μυαλού μου. Το υποσυνείδητό μου μου έλεγε ότι δεν έχει νόημα να προσπαθώ να ξεπεράσω τα εμπόδια, γιατί έτσι αποδέχομαι την ύπαρξή τους, αποδέχομαι ότι μπορούν να με εμποδίσουν. Αν πραγματικά θέλω να είμαι κυρίαρχος του ονείρου μου, δεν έχει νόημα να αποφεύγω ένα υπόστεγο, αλλά να περνάω από μέσα του, καταρρίπτοντας έτσι την ικανότητά του να με σταματήσει. Και πράγματι, βρέθηκα σε ένα κλειστό χώρο, αλλά αντί να ψάξω για πόρτες και παράθυρα, βούτηξα στο ταβάνι και πέρασα από μέσα του. Άρχισα να εξασκούμαι σε αυτή τη νέα τεχνική και κατάλαβα ότι αυτό πρέπει να κάνω και με τα εμπόδια στην αληθινή ζωή: πρέπει απλά να μην αποδέχομαι αξιωματικά την ικανότητά τους να με εμποδίζουν. Κι ένιωσα επιτέλους ότι είχα καταλάβει...
Και μετά απορώ γιατί δεν ξεκουράζομαι αρκετά όταν κοιμάμαι!